از زمانی که با مفهوم وام آشنا شدم پدیده عجیب دیگری توجهم را جلب کرد: محاسبه سود وام پس از گرفتن وام. مادر و پدر و دوستانم حتی ۲ سال بعد از گرفتن وام ،همچنان هر ماه سودش را محاسبه می‌کردند. همیشه از خودم می‌پرسیدم:« الان که باید وام و سودش را پرداخت کنند، محاسبه بهره و میزان پدرسوختگی بانک ها چه کمکی به جیب خالیشان می‌کند؟»
با خودم فکر می‌کردم ای جوان خام، همه این‌ها دلیل دارد تو که تا حالا یک وام هم نگرفتی نمی‌دانی. حتما برایشان سوده داشته که این کار را می‌کردند. اما واقعاً برای ما چه سودی دارد که مدام به خودمان یادآوری کنیم برای ۴۰ میلیون تومان وام بعد از ۱۰ سال ۱۲۰ میلیون تومان برمی‌گردانیم؟ آیا بهتر نبود قبل از گرفتن وام به همه این‌ها فکر می‌کردیم؟
محاسبه سود و ارزش آتی سرمایه
در هر فعالیت اقتصادی (مثل فروش یک ملک یا سرمایه گذاری روی یک سهم) یکی از مهم‌ترین عوامل، محاسبه سود آن فعالیت و مقایسه با فعالیت‌های اقتصادی دیگر است. این مقایسه دقیقاً کاری است که ما باید قبل از گرفتن وام انجام دهیم. پیش از گرفتن هر وامی علاوه بر رعایت نکات وام گرفتن، باید محاسباتی را انجام دهیم. این محاسبات به ما می‌گوید کدام مسیر ما را بهتر به هدف مالی‌مان می‌رساند.
● محاسبه ارزش آتی پول براساس تورم
● محاسبه سود وام
● مقایسه با سود بانکی
محاسبه ارزش آتی پول
یکی از مواردی که قبل از گرفتن وام باید به آن توجه کنیم، ارزش آتی پول است. به طور خلاصه در این مرحله بررسی می‌کنیم گرفتن وام برای ما در آینده چقدر ارزش ایجاد می‌کند؟
اجازه بدهید با یک مثال پیش برویم:
فرض کنید قرار است یک وام ۳۰ میلیونی ۳ ساله با نرخ ۱۸٪ بگیریم. در شرایط کنونی بعد از ۳ سال مجموعاً مبلغ ۳۹ میلیون تومان به بانک باز می‌گردانیم. در مرحله اول باید بدانیم ارزش ۳۹ میلیون تومان در ۳ سال آینده نسبت به وامی که امروز می‌گیریم چه ارزشی دارد؟
برای این کار از فرمول تغییر ارزش پول با تورم استفاده می‌کنیم. این کار در ساده‌ترین روش برای مقایسه ارزش زمانی پول است. این محاسبه به ما می‌گوید با مقدار مشخصی از پول در سال‌های مختلف چقدر قدرت خرید داریم.
وقتی این محاسبات را انجام دادیم اگر مبلغ نهایی (در اینجا ۳۹ میلیون تومان) کمتر از اصل پول (در مثال ما ۳۰ میلیون تومان) بود، گرفتن وام به صرفه است.
با توجه به وضعیت کنونی اگر میانگین نرخ تورم سالانه را ۳۰٪ در نظر بگیریم. همچنین فرض کنیم تا ۳ سال آینده همین مقدار می‌ماند، انگار با پرداخت حدود ۱۸ میلیون تومان ۳۰ میلیون تومان وام می‌گیریم. در نتیجه چنین وامی به سود ما خواهد بود.
البته این تنها شرط نیست حالا باید حساب کنیم، ۳۰ میلیون تومانی که امروز به صورت وام دریافت می‌کنیم تا ۳ سال دیگر چه ارزشی پیدا خواهد کرد؟
اگر با همان شرایط بالا مجدداً محاسبات را انجام دهیم، متوجه می‌شویم ۳۰ میلیون امروز ما در ۳ سال آینده تنها ۱۰ میلیون تومان ارزش خواهد داشت. دانستن این مورد به ما می‌گوید اگر نتوانیم از وام مان برای کسب سود استفاده کنیم باخت بزرگی کرده ایم.
اگر می‌خواهیم تا ابد غصه وامی که گرفتیم را نخوریم، باید مراحل بعدی را هم در نظر بگیریم.
همچنین بخوانید: وام بدون بهره از رویا تا واقعیت
مقایسه با سود بانکی
یکی از اصول گرفتن وام این است که بدانیم، می‌خواهیم با این پول چه کنیم؟ اگر از گرفتن وام هدفی نداریم نباید وام بگیریم. همانطور که در بالا گفتیم ارزش پولی که وام می‌گیریم (با اوضاع تورم در کشور ما) هر سال کاهش می‌یابد. اگر بی‌هدف وام بگیریم انگار حاضر شده ایم برای رسیدن سریع به مبلغی پول چندین برابر سود بدهیم. هرچند هر هدفی هم توجیه مناسبی برای دریافت وام نیست.
در بخش قبلی گفتیم که با توجه به تورم ۳۰٪، مبلغ ۳۰ میلیون تومان وام بعد از ۳ سال ارزشی معادل ۱۰میلیون تومان خواهد داشت پس باید هدف وام‌مان را طوری تعیین کنیم که حداقل پولمان اگر ارزش بیشتری تولید نمی‌کند حداقل دچار افت ارزش هم نشود. مثلا بسیاری از ما تا با فرصت وام مناسبی مواجه می‌شویم می‌گوییم:«حالا می‌گیریم، می‌ذاریم بانک!» این تصوری غلط است. چرا که سود بانکی در بهترین حالت و در شرایط خاص به ۲۰ تا ۲۵٪ می‌رسد و ارزش پول ما سالانه ۳۰٪ کاهش می‌یابد. یعنی در نهایت ضرر می‌کنیم. بنابراین پیش از گرفتن وام باید برای آن طوری برنامه‌ریزی کنیم که بعد از پایان پرداخت اقساط حداقل برابر با ارزش فعلی اش باشد.
برای رسیدن به چنین هدفی نیاز نیست یک اقتصاددان ماهر باشیم. کافیست نگاهی به سابقه افزایش قیمت‌ها داشته باشیم. به طور واضح می‌بینیم که معمولاً میزان افزایش قیمت ها برابر با نرخ تورم است. پس خرید هر کالا یا قطعه زمین می‌تواند یک برگ برنده برای ما باشد.
نکته: اگر وامی را برای یک خرید ضروری می‌گیریم، نیازی نیست به سود آن در بلندمدت فکر کنیم.
محاسبه سود وام
در سیستم بانکداری، سود به شکل مرکب حساب می‌شود. بعد از آنکه تصمیم‌مان را در مورد مبلغ و هدف وام گرفتیم باید بدانیم چطور می‌خواهیم آن را برگردانیم. اگر قبل از گرفتن وام به این نکته فکر کنیم، آمادگی لازم برای بازپرداخت را هم خواهیم داشت. در این مرحله محاسبه می‌کنیم، سود وام چطور محاسبه می‌شود و این اقساط چند سال و با چه مبلغی ادامه خواهد داشت. نباید خودمان را به نرخ بهره دلخوش کنیم.
در محاسبه سود وام مرکب، عواملی مثل سال های بازپرداخت و مبلغ هر قسط مهم می‌شوند. در این مرحله باید ارزیابی کنیم تا چند سال حاضریم زیر قسط باشیم و تا چه مبلغی توان پرداخت قسط ماهانه داریم. با این کار با خودمان اتمام حجت می‌کنیم که تا چند سال بخشی از درآمدمان را به بازپرداخت سود وام اختصاص خواهیم داد. در ضمن حتما این عدد را در بودجه بندی ماهانه مان در نظر بگیریم تا وام بجای سود به یک مشکل تبدیل نشود.
چطور از فکرش خلاص شوم؟ (اقتصاد رفتاری)
مواردی که گفته شد به ما کمک می‌کند تا وام‌های خود را مدیریت کنیم. همچنین برای سال های بازگرداندن، برنامه‌ریزی کنیم و بیش از توانمان وام نگیریم. هرچند بعد از گذشت مدتی، شیرینی وام از زیر زبانمان می‌رود و فقط رنج پس دادن پول باقی می‌ماند.
در حقیقت اصلی‌ترین دلیلی که نمی‌توانیم با پس دادن وام به بانک کنار بیاییم همین از بین رفتن لذت است. چرا حتی وقتی همه چیز را می‌سنجیم با همچین حسی مواجه می‌شویم؟
ارزش آینده ،چطور فراموش می‌کنیم؟
حقیقت این است که بعد از دریافت وام فکر بازپرداخت، همیشه ما را ناراحت می‌کند. حتی اگر یک اقتصاددان خبره باشیم و با تمامی محاسبات سود وام و با بیشترین سود ممکن وام بگیریم، باز هم موقع پرداخت اقساط درد خواهیم کشید. چون ما در محاسبه سود با زمان مشکل داریم. ذهن ما تنها به سودهای نزدیک و قابل لمس واکنش نشان می‌دهد و برای اینکه سود حاصل از یک فعالیت را در افق زمانی ببیند نیازمند کمک ما است.
به طور مثال اکثر آدم‌ها ۱۵۰ هزار تومان نقد را در زمان حال به ۱۰۰میلیون تومان در ۲۰ سال آینده ترجیح می‌دهند (این آزمون تقریبا در تمام جهان یک نتیجه را در پی داشته و در نظرسنجی پیج اینستاگرام همیان هم نتیجه‌ای مشابه رقم خورد). همین مسئله باعث می‌شود وقتی می‌خواهیم وام بگیریم از سود حاصل بسیار خوشحال شویم. در حالی که هر چه زمان می‌گذرد، سودی که از این معامله کردیم را به دست فراموشی می‌سپاریم. به همین ترتیب به هنگام پرداخت اقساط فراموش می‌کنیم در ازای وام و سودی که به بانک پرداخت می‌کنیم زمانی منفعت مورد نظرمان را کسب کرده ایم و تنها رنج حاصل از پرداخت نصیبمان می‌شود.
یک راهکار سخت برای شیرین کردن پرداخت اقساط این است که به هنگام پرداخت به سود حاصل از وام فکر کنیم و به خودمان یادآوری کنیم هزینه چیزی را می‌پردازیم که زمانی خوشحالی زیادی برایمان به همراه آورده است.
روش دیگر می‌تواند استفاده از نرم‌افزارهای پرداخت اقساط باشد طوری‌که ما از این پرداخت مطلع نشویم. البته باز هم با نگاه به حساب بانکی مان قلبمان فشرده خواهد شد.
بعضی از افراد هم تا زمان پرداخت اقساط مبلغ قسط را جزء درآمد خود حساب نمی‌کنند یعنی در ذهنشان قبل از دریافت حقوق این مبلغ را کسر می‌کنند و روی مابقی حقوقشان حساب باز می‌کنند تا اصلاً این پول را مال خود ندانند و در نتیجه دردی را تجربه نکنند.
کلام آخر
گرفتن وام و پرداخت قسط، عملی است که آینده مالی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین باید از لحاظ مالی تمامی محاسبات و توان پرداخت خودمان را در نظر بگیریم. باید ببینیم حتی در شرایط اضطرار توان پرداخت اقساط را داریم یا خیر. باید احتمالات و ریسک‌های موجود را ارزیابی کنیم و از نحوه محاسبه سود وام آگاه باشیم. بدین ترتیب می‌توانیم حداقل از لحاظ مالی خود را ایمن کنیم و بدانیم گرفتن وام به نفع ما خواهد بود.