وقتی با بانک سروکار داریم، اولین موضوعی که مطرح می‌شود، بحث سود و نرخ بهره‌وری است. معمولاً کارمند محترم بانک به ما عددی از نرخ سود می‌گوید و ما هم سر در نمی‌آوریم. بعد از این می‌گوید یعنی اگر سپرده کوتاه مدت باز کنید هر ماه فلان قدر سود می‌گیرید و اگر بلندمدت باز کنید فلان قدر. همچنین اگر بخواهیم وام بگیریم بعد از توضیحاتی که از هیچ کدامشان سر در نمی‌آوریم مبلغ قسط‌ها و تعداد سال بازپرداخت را به ما می‌گوید. اما در حقیقت همه چیز در روش محاسبه بهره و سود می‌گذرد.
این مقاله به چه کسانی کمک می‌کند؟
- کسانی که می‌خواهند سپرده بانکی باز کنند و از سودش استفاده ببرند.
- کسانی که می‌خواهند بین روش‌های سرمایه‌گذاری، انتخاب کنند.
- کسانی که می‌خواهند با فرایند بانکداری در ایران آشنا شوند.
- کسانی که سپرده بانکی دارند و نحوه محاسبه سود سپرده را نمی‌دانند.
نرخ بهره چیست؟
نرخ بهره در سپرده گذاری و گرفتن وام عددی است که دو مورد را برای ما مشخص می‌کند:
- چه مقدار پول را در ازای یک وام روی اصل پول برمی‌گردانیم.
- چه مقدار سود در ازای سپرده گذاری در بانک دریافت می‌کنیم.
البته نرخ بهره در سرمایه گذاری نیز وجود دارد که الان موضوع بحث ما نیست.
در ساده‌ترین حالت نرخ بهره یعنی من در ازای پول که از تو می‌گیرم یا به تو می‌دهم انتظار جبران دارم و این جبران از جنس پول است.
مثلاً فرض کنیم سپرده کوتاه مدت ۶ ماهه با سود ۱۶٪ در بانک باز می‌کنیم. در اینجا ما از بانک انتظار داریم، بعد از ۶ ماه اصل پول بعلاوه ۱۶٪ سود به ما برگرداند.
هر چند نکته اصلی میزان نرخ بهره نیست. بحث اصلی در مورد نحوه محاسبه این سود است. همانطور که در مقاله محاسبه سود مرکب گفتیم، به طور کلی دو نوع فرمول برای محاسبه سود داریم: سود مرکب و سود ساده.
حالا ببینیم سود برای سپرده های بلند مدت و کوتاه مدت بانکی چطور محاسبه می‌شود.
همچنین بخوانید : سواد مالی چیست و چرا اهمیت دارد؟
محاسبه سود یک سپرده
سود سپرده بانکی در نظام بانکی ایران، با فرمول سود ساده محاسبه می‌شود. برخلاف سود مرکب که چندین نوع دارد و هر کدام هم از پیچیدگی خاصی رنج می‌برند، محاسبه سود ساده مثل نامش ساده است.
همان مثال بالا را در نظر بگیرید. فرض کنیم ۲۰ میلیون تومان با نرخ ۱۶٪ به مدت ۶ ماه در بانک سپرده گذاری می‌کنیم. ۲۰میلیون را ضربدر ۱/۱۶ می‌کنیم. این کل مبلغی است که در انتهای دوره از حسابمان برمی‌داریم. در شرایط موجود بانک به صورت ماهانه سود سپرده ما را تسویه می‌کند. برای اینکه مبلغ سود ماهانه مان را حساب کنیم کافیست مبلغ سود را از اصل سپرده کم کنیم. عدد بدست آمده را بر ۶ تقسیم کنیم. بدین ترتیب سود ماهانه از سپرده مان بدست می‌آید.
برای این مثال کل مبلغی که در انتهای دوره بدست می‌آوریم برابر است با: ۲۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان
سود ما در انتهای دوره برابر است با: ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان
سود ماهانه ما در طول دوره ۶ ماهه برابر است با: ۵۳۳ هزار تومان
در حقیقت فرمول سود ساده به این شرح است:
وقتی که از فرمول سود ساده برای محاسبه سود یک سپرده استفاده می‌کنیم در حقیقت فقط دو متغیر روی سود ما تاثیر می‌گذارند: اصل پول و درصد سود. در این حالت با بالا رفتن زمان سپرده گذاری تنها سود ماهانه ما کاهش می‌یابد و عملاً زمان تاثیری بر کل سود دریافتی ما ندارد. در حالی که در فرمول بهره مرکب زمان یک متغیر بسیار مهم و موثر است.
نرخ سودهای بانک‌های مختلف
نرخ سود بانکی در سراسر جهان در اختیار بانک مرکزی هر کشور است. در حقیقت نرخ بهره بانکی برای وام و سپرده سرمایه‌گذاری اهرم کنترلی دولت‌ها و حکومت‌ها در شرایط اقتصادی مختلف است. در شرایط کنونی، یعنی سال ۱۳۹۸، آخرین مصوبه بانک مرکزی برای سود سپرده بانکی کوتاه مدت ۱۰٪ و برای سپرده های بلندمدت ۱۵٪ است. در گذشته سود برخی سپرده ها در اختیار بانک‌ها قرار داشت اما در حال حاضر بانک مرکزی شرایط یکسانی را برای تمامی بانک ها تعیین کرده است. در نتیجه تمامی بانک ها باید از این دستورالعمل پیروی کنند. باید اضافه کنیم دوره سپرده‌های کوتاه مدت ۶ ماهه و دوره سپرده‌های بلندمدت ۱ ساله است.
با این حساب اگر با ۱۰۰ میلیون تومان یک سپرده کوتاه مدت باز کنیم ماهانه ۱میلیون و ۶۶۰ هزار تومان سود دریافت می‌کنیم. البته اگر همین مبلغ را در یک حساب سپرده بلند مدت بگذاریم، ماهانه مبلغ ۱میلیون و ۲۵۰ هزار تومان سود دریافت می‌کنیم. البته همه این‌ها در شرایطی است که این مبلغ کم نشود. همچنین در قراردادی که با بانک در هنگام باز کردن این نوع سپرده‌ها امضا می‌کنیم قید می‌شود که افزایش سپرده تأثیری بر سود ندارد. یعنی سود سپرده براساس کمترین موجودی حساب با ما تسویه می‌شود.
تفاوت محاسبه سود وام و سود سپرده
در مقاله محاسبه سود مرکب برای وام گفتیم که سود وام به شکل مرکب حساب می‌شود. یعنی با بالا رفتن مدت زمان بازپرداخت وام، بدهی ما به بانک به شکل تصاعدی بالا می‌رود. اگر مقاله ای که اشاره شد را خوانده باشید ادامه بحث برایتان ملموس می‌شود. بانک‌ها در ایران سود سپرده را به صورت ساده حساب می‌کنند. یعنی از روز اول سپرده گذاری با ما قرارداد می‌بندند که در ازای مبلغ سپرده ما یک سود مشخص را برگرداند.
در حالی که وقتی همان بانک با ما قرارداد وام امضا می‌کند از ما می‌خواهد که بابت وامی که در اختیار ما می‌گذارد به صورت تصاعدی سود پول را برگردانیم. اگر دقت کنید مدت زمان سپرده‌های کوتاه مدت و بلند مدت ۶ ماهه و یکساله است. چرا که اگر پیشنهاد مدت زمان بیشتری را به ما بدهند سپرده دیگر جذابیت نخواهد و تنها عدد سود ما تقسیم بر زمان بیشتری می‌شود و این تنها سود ماهانه ما است که کاهش می‌یابد. در این شرایط هیچ سپرده گذاری تمایل به سپرده گذاری نخواهد داشت. نکته مهم‌تر آنکه یک سال در سرمایه گذاری نه تنها بلند مدت نیست بلکه نهایتاً جز سرمایه گذاری های میان مدت به حساب می‌آید. در ادامه با هم چند مثال را مرور می‌کنیم.
سود بانک از تفاوت دو نوع محاسبه
بیایید فرض کنیم با ۲۰ میلیون تومان یک سپرده بلند مدت یک ساله ۱۵٪ باز کرده ایم و می‌خواهیم این سپرده را یک سال دیگه هم تمدید کنیم. یعنی در مجموع ۲۰ میلیون تومان را دو سال سپرده گذاری کنیم.
در این حالت بعد از دو سال مجموعاً ۶میلیون تومان سود دریافت می‌کنیم؛ یعنی ماهانه ۲۵۰هزار تومان.
خوب حالا فرض می‌کنیم در این شرایط یک وام ۲۰میلیون تومانی با سود ۱۸٪ می‌گیریم. قسط ماهانه ما در این حالت برابر خواهد بود با ۱میلیون تومان و در مجموع هم ۲۴ میلیون تومان به بانک برمی‌گردانیم.
این محاسبات روی کاغذ را کنار بگذاریم. در واقعیت چنین اتفاقی می‌افتد:
وقتی یک سپرده بلندمدت باز می‌کنیم ارزش کل پول ما در هر سال با توجه به میانگین تورم سال‌های اخیر ۳۰٪ افت می‌کند. به زبان ساده ارزش اصل پول و سود ما با همین نرخ کاهش می‌یابد. در نهایت زمانی که ۲۰ میلیون تومان را از بانک برمی‌داریم حدود ۱۰ میلیون تومان ارزش دارد. البته سود ما در سال دوم هم دیگر ارزش سال اول را ندارد. در حالی که بانک با دریافت اصل پول به طور یکجا استفاده خود را از سپرده گذاری ما می‌برد.
در حالتی که وام می‌گیریم عکس این عمل رخ می‌دهد یعنی ما از مزایای ۲۰ میلیون تومان به شکل یکجا و با ارزش روز بهره می‌بریم و بانک باید به مرور به سود وامش برسد. شاید به نظر بیاید که در نهایت ما سود بیشتری از بانک می‌بریم اما توجه شما را به نکته‌ای ظریف جلب می‌کنم. در شرایط سپرده گذاری، بانک اصل پول را نزد خود نگه می‌دارد و سود آن را با ما تسویه می‌کند. در حالی که برای تسویه وام، ما سود و اصل پول را همزمان با بانک تسویه می‌کنیم. در نتیجه بانک خیلی سریع‌تر به اصل پول خود می‌رسد. عملاً از اواسط سال دوم به بعد ما تنها سود وام را پرداخت می‌کنیم. این تفاوت در حالتی که وام بلندمدت (مثلاً ۵ یا ۱۰ ساله) می‌گیریم به چشم می‌آید.
کلام آخر
به طور کلی سپرده گذاری در بانک با توجه به شرایط کنونی سپرده در کشور، یک سرمایه‌گذاری میان مدت با ریسک بسیار پایین محسوب می‌شود و می‌تواند یکی از گزینه‌های استفاده از سرمایه‌مان باشد. هرچند افرادی که ریسک پذیرتر هستند می‌توانند از سودهای بالاتر اما با ریسک بیشتر بهره ببرند.