بانکها را می‌توان مهم‌ترین نهادهای اقتصادی دانست که از گذشته تا کنون نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد کشورها داشته‌اند. این قاعده در ایران نیز مستثنی نیست. بانکداری در ایران از زمان تاسیس خود مسیرهای پر پیچ و خمی را پشت‌سر گذاشته و اکنون به جایگاه کنونی رسیده است. در این مسیر پر پیچ و خم قراردادهای مختلف بانکی را نظیر قرارداد حساب قرض‌الحسنه، پس‌انداز و … را تالیف کرده است.
با گذشت زمان بانکها نیز مانند سایر موسسات عملکرد خاصی را از خود نشان داده و نزد مردم به آن شناخته می‌شوند. در این مقاله قصد داریم از تاریخچه بانکداری در ایران شروع کرده و با بررسی انواع قراردادهای بانکی به شناخت بانک خوب بپردازیم.
تاریخچه بانکداری در ایران
تاریخچه بانکداری در ایران را می‌توان در دوره هخامنشیان جست‌وجو کرد. با تصرف دو کشور ثروتمند لیدی و بابل توسط ایرانیان، اقتصاد ایران روی تازه‌ای را به خود دید. اولین بانک در این دوره توسط فردی بابلی با نام اگیبی و پسران تاسیس شد. این بانک خدماتی را ارائه می‌داد که شباهت بسیاری با شیوه بانکداری جدید داشت. از جمله آن می‌توان به اعطای وام، ایجاد سپرده و … را نام برد. آغاز بانکداری در ایران جدید را می‌توان به بانک جدید شرق که در سال 1266 شمسی تاشیس شد، مرتبط دانست. این بانک سه سال در ایران فعالیت داشت. در طی این فعالیت، اولین بانکی بود که بهره‌ای را برای حساب‌های جاری ارائه می‌کرد. این بانک پس از تاسیس بانک شاهنشاهی اموال خود را به آن واگذار کرد.
بانک شاهنشاهی توسط فردی انگلیسی به نام رویترز تاسیس شد. رویترز علاوه بر امتیاز 60 ساله تاسیس این بانک از ناصرالدین شاه، حق انحصاری انتشار اسکناس را نیز از او دریافت کرد. سرانجام در سال 1309 این حق توسط بانک ملی از این بانک خریداری شد. در طی این سال‌ها بانک‌هایی نظیر بانک استقراضی ایران (که در سال 1312 با بانک کشاورزی ادغام شد)، بانک ایران و روس در سال 1303 تاسیس شد.
اولین بانک تماما ایرانی را می‌توان در سال 1304 با نام بانک سپه جست‌وجو کرد. این بانک در شهر رشت از محل صندوق بازنشستگی نظامیان تاسیس شد. این بانک در ابتدا با نام موسسه رهنی ایران زیر نظر وزارت دارایی فعالیت می‌کرد. پس از تاسیس بانک ملی، این بانک به بانک ملی واگذار شد و به نام بانک کارگشایی تغییر نام پیدا کرد.
شروع فعالیت بانک مرکزی را می‌توان از سال 1339 دانست. با تاسیس این بانک، فعالیت‌های خاص بانک ملی، نظیر ضرب اسکناس و سکه به بانک مرکزی واگذار شد.
با انقلاب اسلامی تغییرات دیگری در سیستم بانکداری در ایران شکل گرفت. در مرحله اول دولت تمامی بانک‌های ایران را با مالکیت ملی اعلام کرد. بر همین اساس برخی از بانکها با یکدیگر ادغام شدند. برای مثال بانک ملت کنونی با ادغام ده بانک و بانک تجارت با ترکیب دوازه بانک به وجود آمده است. در نتیجه این عمل 37 بانک ایرانی، به 6 بانک شامل بانک رفاه، بانک ملی، بانک صادرات، بانک تجارت، بانک ملت و بانک سپه و 3 بانک تخصصی شامل بانک کشاورزی، بانک مسکن و بانک صنعت و معدن تقسیم‌بندی شدند.
انواع قردادهای بانکداری در ایران
قراردادی که بین بانکها و افراد منعقد می‌شود، اصطلاحا قرارداد بانکی نام دارد. این قراردادها بر اساس نوع خود دارای مفاد مختلف هستند. در صورتی که هر یک از افراد نتوانند به این مفاد پایبند باشند، بانک و یا طرف قرارداد می‌توانند پیگیری لازم را به صورت قانونی انجام دهند. در ادامه به بررسی انواع این قراردادها که مرتبط با با بانکداری در ایران هستند، می‌پردازیم.
1- قرارداد سپرده مدت‌دار
مطابق با قوانین بانکداری در ایران، بر اساس این قرارداد افراد سرمایه‌های نقدی خود را در قالب سپرده در مدتی طولانی به بانک می‌سپارند. بانکها بر اساس نوع این سپرده‌ها موظف به واریز سود روزشمار هستند.
2- قرارداد قرض‌الحسنه
مطابق با قوانین بانکداری در ایران، همانطور که از نام این قراردادها مشخص است، این نوع قراردادها در حقیقت قرض محسوب می‌شوند. بر اساس قوانین دینی، سودی بر قرض‌الحسنه در بانکداری اسلامی تعلق نمی‌گیرد. این نوع از سپرده‌ها دارای دو نوع جاری و پس‌انداز هستند.
3- قرارداد مشارکت مدنی
مطابق با قوانین بانکداری در ایران، بر اساس این قرارداد اشخاص حقیقی و حقوقی سرمایه‌های مادی و معنوی خود را به صورت سهم‌الشرکه در جهت انجام یک کار مشخص قیمت‌گذاری می‌کنند. این قرارداد با هدف کسب منفعت در آینده بسته می‌شود. طرفین قرارداد با هدف کسب سود در آینده سهم‌الشرکه خود را واگذار می‌کنند. این نوع قرارداد دارای انواع مختلفی است. از نمونه‌های آن می‌توان به قرارداد مشارکت در ساخت، قرارداد مشارکت مدنی با بانک و قرارداد مشارکت مدنی خصوصی اشاره کرد.
4- قرارداد اجاره به شرط تملیک
مطابق با قوانین بانکداری در ایران، این قرارداد در واقع اجاره‌ای است که مستاجر پس از مدت اجاره در صورت عمل به تمامی مفاد قرارداد و پرداخت آخرین قسط، می‌تواند مالک ملک مورد نظر شود. در قانون عملیات بانکداری طبق مواد 10، 11 و 12 قانون‌گذاری تدابیری را برای آسان‌تر شدن شرایط بهتر برای مالکیت خانه پیش‌بینی کرده است. بر اساس این مواد:
ماده 10: بانک ها می توانند، به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش امور صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات اموال منقول را بنا به درخواست مشتری و تعهد او مبنی بر خرید و مصرف و یا استفاده مستقیم مال و یا اموال مورد درخواست خریداری نموده و با اخذ تامین به صورت اقساطی به مشتری بفروشند.
ماده 11: بانکها می‌توانند، به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش امور صنعت و
معدن، کشاورزی و خدمات اموال منقول را بنا به‌درخواست مشتری و تعهد او مبنی بر
خرید و مصرف و یا استفاده مستقیم مال و یا اموال مورد درخواست خریداری نموده و بااخذ تأمین به صورت‌اقساطی به مشتری بفروشند.
ماده 12 : بانکها می‌توانند، به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت گسترش امور خدماتی، کشاورزی، صنعتی و معدنی، اموال منقول و غیر منقول را‌بنا به درخواست مشتری و تعهد او مبنی بر انجام اجاره به شرط تملیک و استفاده خود، خریداری و به صورت اجاره به شرط تملیک به مشتری واگذار نمایند.
5- قرارداد فروش اقساطی
مطابق با قوانین بانکداری در ایران، بر اساس این نوع قرارداد مشتری موظف می‌شود تا اقساط بانک را به صورت مساوی و غیرمساوی پرداخت کند. فروش اقساطی مسکن، وسایل حمل و نقل، ماشین آلات و … از جمله نمونه‌های فروش اقساطی هستند.
6- قرارداد خرید دین
قرارداد خرید دین به این صورت است که بانکها اوراق تجاری مشتریان را، با قیمتی کمتر از مبلغ اسمی آن اوراق خریداری می‌کنند. در زمان سررسید این اوراق، مبلغ واقعی نوشته شده را دریافت می‌کنند.
7- قرارداد سلف
مطابق با قوانین بانکداری در ایران، در این نوع قرارداد، مشتری محصول خود را پیش از موعد مقررشده (در آینده) به بانک می‌فروشد. بانک نیز در ازای خرید آن مبلغ را به صورت نقدی پرداخت می‌کند. قرارداد سلف برای تولیدکنندگان می‌تواند بسیار گزینه‌ای مناسب باشد. از طریق این قرارداد افراد می‌توانند با مبلغ دریافتی اقدام به جبران کمبودهای مالی خود کنند.
8- قرارداد جعاله
بنابر قوانین بانکداری در ایران، قرارداد جعاله، قراردادی است که بانکها به منظور ایجاد تسهیلات لازم، برای گسترش خدمات تولیدی، بازرگانی و تجاری خود منعقد می‌کنند. بر اساس قرارداد جعاله، یک فرد در ازای دریافت یک مبلغ مشخص متعهد می‌شود تا کاری را برای شخصی دیگر انجام دهد. بر این اساس فردی که انجام این کار را بر عهده می‌گیرد پیمانکار نام دارد. در قرارداد جعاله، بانک به عنوان پیمانکار پروژه‌های مختلف را پذیرفته و قراردادی را انعقاد می‌کند. پس از آن بانک بر حسب نوع قرارداد یک قسمت و یا کل کار پذیرفته‌شده را در قالب قرارداد دوم به شخصی دیگر واگذار می‌کند.
9- قرارداد مضاربه
بنابر قوانین بانکداری در ایران، در این نوع قرارداد بانک کلیه سرمایه لازم برای انجام یک پروژه را متحمل می‌شود. طرف دیگر این قرارداد متعهد می‌شود با این سرمایه فعالیت موردنظر را انجام دهد. بر اساس قرارداد مضاربه پس از انجام پروژه هر دو طرف قرارداد در سود و زیان آن شریک می‌شوند. مدت این قرارداد کوتاه مدت و حداکثر یک ساله است.
10- قرارداد مزارعه در بانکداری ایرانی
قرارداد مزارعه، قراردادی است که بر اساس آن صاحب زمین زمینی را برای یک مدت مشخص به طرف دیگر می‌هد تا در آن زراعت صورت گرفته و مال آن تقسیم شود.
بر اساس قوانین بانکداری در ایران حداکثر طول این قرارداد یک ساله و یا یک دوره زراعی است. پس از زراعت بر روی زمین منافع و حاصل زمین بر اساس عرف بین طرفین تقسیم می‌شود. این قرارداد نیز مانند سایر قراردادها مفاد خاص خود را دارد. از جملۀ آن می‌توان به عدم امکان ایجاد شرط برای مالکیت یکی از طرفین بر کل محصول اشاره کرد.
ویژگی‌های بانک خوب / بانک بد
پس از برسی قراردادهای بانکداری در ایران، نوبت به بررسی ویژگی‌های یک بانک خوب می‌رسد. ما چگونه می‌توانیم یک بانک را در دسته بانک‌های خوب و بانک دیگر را جز بانک‌های بد قرار دهیم. تقسیم‌بندی یک بانک در دسته خوب یا بد می‌تواند یک دیدگاه سنتی و غیرمنطقی باشد. در ادامه ما به بررسی ویژگی‌هایی که یک بانک باید داشته باشد می‌پردازیم.
یک بانک خوب همواره با ارائه بهترین و به‌روزترین خدمات سعی در جذب و کمک به مشتریان خود می‌کند. بر همین اساس او به خوبی می‌داند که یکی از مهم‌ترین اهداف یک تجارت جلب رضایت مشتریان است. رضایت مشتریان به شکل‌های مختلفی جلب می‌شود. از جمله آن می‌توان به بانکداری الکترونیکی در بانکداری در ایران اشاره کرد. بانکداری الکترونیکی را می‌توان از جمله خدماتی دانست که مشتریان بسیار به آن توجه می‌کنند. این خدمات توسط تمامی بانکها ارائه می‌شود. اما چگونگی آن و بهبود وضعیت این خدمات از جمله مواردی است که یک بانک خود باید به صورت مدام به آن توجه داشته باشد.
پرداخت تسهیلات و وام‌های تجاری از جمله موارد دیگر هستند که بانکها باید در خصوص اعطای آن به شهروندان توجه لازم را داشته باشند. بدون شک دریافت ضمانت مناسب برای پرداخت این تسهیلات امری ضروری است. اما شرایط نیز نباید به شکلی برنامه‌ریزی شود تا پرداخت آن برای افرادی که این نوع وام برای آنان ضروری است از آن باز بمانند.
نکته بعدی را می‌توان در سرمایه‌های بانکی دانست. یک بانک خوب بایستی همواره بتواند سرمایه لازم را برای انجام امور خدماتی و اعطای تسهیلات لازم در اختیار داشته باشد. نکته بعدی را می‌توان هم‌راستا بودن عملکرد بانکها با قوانین تصویب‌شده دانست. در بسیاری از مواقع دولت و مجلس قوانینی لازم‌الاجرا را برای سیستم بانکداری در ایران تصویب می‌کند. در بسیاری از مواقع بانکها بر خلاف وعده‌های یادشده توسط دولت از اجرای آسان آن تخطی می‌کنند. این موضوع علاوه بر این که باعث گمراهی مشتریان می‌شود و زمینه عدم اعتماد به دولت، سیستم بانکداری در ایران و ناهمواری مسیر قوانین تصویب‌شده را به همراه دارد.
صندوق قرض‌الحسنه همیان بانکی خانوادگی در اختیار شما
نرم افزار مدیریت آنلاین وام‌های قرض الحسنه خانگی همیان، یکی از بهترین صندوق‌هایی است که به شما این امکان را می‌دهد تا با تاسیس صندوق پس‌انداز قرض الحسنه از آن وام دریافت کنید. برای انجام این کار تنها کافی است اجتماع کوچکی از افرادی که با آن‌ها در ارتباط هستید را به وجود آورده و یک صندوق مشترک تشکیل دهید. این افراد مورد اعتماد می‌توانند با عضویت در این صندوق و واریز پس‌انداز خود اقدام به پس‌انداز جمعی کنند. در زمان نیاز به صورت دوره‌ای از محل این سپرده‌ها افراد می‌توانند وام مورد نیاز خود را دریافت کنند. نرم افزار مدیریت وام‌های خانگی همیان را می‌توان بانکی خانوادگی از محل سپرده‌های شما دانست.