با توجه به شرایط اقتصادی در جامعه امروزی، گاهی افراد ناچارند برای تامین ضروریات یا پاسخگویی به خواسته‌های خود و خانواده‌شان، به وام یا قرض روی بیاورند. بهترین شکل این کار قرض‌الحسنه است. قرض‌الحسنه سنتی اسلامی‌ست. در این سنت فردی به دیگری مبلغ مشخصی پول قرض می‌دهد. آن دو با هم توافق می‌کنند که پول یا معادل آن چه زمان و به چه شکل بازگردانده شود. (البته در اسلام قرض‌الحسنه فقط به قرض دادن پول اطلاق نمی‌شود، بلکه یکی از مصادیق آن قرض دادن پول بدون بهره است) فردی که پول قرض می‌دهد حق ندارد هنگام بازپرداخت مبلغ بیشتری طلب کند یا اصطلاحا بهره بگیرد. همچنین در این سنت شایسته است که فرد وام گیرنده در انتها مبلغ بیشتری به عنوان هدیه به فرد بدهد. این سنت در میان بزرگان دین و علما بسیار سفارش شده و به نیکی از آن یاد شده است.
جالب است بدانید معنای لغوی قرض، یعنی بریدن و قطع کردن. با این فلسفه که فردی که قرض می‌دهد، قسمتی از دارایی خود را بریده و به دیگری داده. همچینین می‌توان گفت به معنای دل کندن از مال دنیا و ثروت نیز است.
تاریخچه قرض‌الحسنه
سال 1346، مرحوم آیت‌الله میرزاعلی‌آقا فلسفی، (امام جماعت مسجد لرزاده تهران)، هر وقت برای اقامه نماز جماعت به مسجد می‌رفتند، با تعدادی از متکدیان در اطراف مسجد مواجه می‌‌شدند. این صحنه‌ی نامناسب، باعث شد آیت‌الله فلسفی، به مدد تعدادی از نمازگزاران و بازاری‌ها، به فکر حل کردن مشکلات این فقرا، از طریق دادن وام و قرض بیفتد. آن‌ها صندوق‌الحسنه‌ای را راه‌اندازی کردند. این صندوق با مبلغ چهارده هزار تومان آغاز به کار کرد و نام آن چهارده معصوم شد. مرحوم آیت‌الله فلسـفی عقیده داشتند که اگر نمازگزارانی که به مسـجد می‌آینـد، مقدار اندکی از پول خود را به صـندوق بسپارند و بعد از مدتی بازپس‌گیرند، همچنان برکت قرض‌الحسنه درصندوق باقی خواهد ماند.
آیت‌الله فلسـفی عقیده داشت که اگر مشکل یک نفر هم به وسیله این صندوق حل شود، صندوق به هدف خود رسیده است. بر این اسـاس، اولین صـندوق قرض‌الحسـنه در ایران بـا نام «صـندوق قرض‌الحسـنه ذخیره جاویـد» تاسـیس شـد و همچنان امروز با تابلو و زمان تأسیس، در همان محل(مسجدلرزاده) به خدمات‌دهی به مردم مشغول است.
آداب قرض‌الحسنه
قبل از شروع هر کاری لازم است تا بایدها و نبایدهای آن را بدانیم. این کار درصد خطای ما را به حداقل می‌رساند و باعث می‌شود کار به نحو احسن انجام شود. در ادامه به برخی آدابی که در صندوق‌های قرض‌الحسنه لازم است به آن توجه شود، اشاره خواهیم کرد. همچنین توصیه می‌شود جهت آگاهی بیشتر این مقاله را مطالعه کنید.
1_رعایت نوبت
افرادی که مسئولیت صندوق قرض‌الحسنه را بر عهده دارند، شایسته است نوبت اعضای صندوق را برای گرفتن وام رعایت کنند. با توجه به این که صندوق‌های قرض‌الحسنه در بسیاری از اوقات خانوادگی یا دوستانه هستند، باید مراقب بود که بخاطر دوستی و نزدیکی بیشتر با فردی دیگر، حق دیگر اعضا را پایمان نکنیم و نوبت دریافت وام را رعایت کنیم. در این خصوص مسئولیت مدیر صندوق از همه سنگین‌تر است.
2_امانتدار بودن
چه افرادی که وام دریافت کرده و چه فرد یا افرادی که صندوق را مدیریت می‌کنند، باید امین باشند. فرد وام گیرنده باید در پرداخت اقساط خود منظم باشد و هر قسط را تمام و کمال پرداخت کند. مدیر صندوق باید توجه داشته باشد که این پول‌ها متعلق به افراد دیگر است و پیگیر برگشت تمام و کمال وام‌های داده شده باشد.
3_شفاف کردن قرارداد صندوق قرض‌الحسنه
اگر قرار است پول‌های صندوق در جایی سرمایه‌گذاری شود، یا به جهت بیشتر شدن مبلغ پول با آن‌ها کار اقتصادی صورت بگیرد، باید کاملا برای همهی اعضا توضیح داده شود. همهی اعضا باید تفهیم شوند و با آگاهی و اطلاع کامل از شرایط صندوق، پول‌های خود را در آن بگذارند. هر گونه فعالیت اقتصادی با دارایی اعضا، بدون اجازه و اطلاع آن‌ها خیانت در امانت است و در صورت ضرر، پول افراد باید به صورت کامل به آن‌ها پرداخت شده و از آن‌ها دلجویی شود.
4_فراموش نکردن هدف قرض الحسنه
هدف قرض‌الحسنه راحتی کار مردم جامعه، خیر رساندن به آنان و دوری از ربا است. شایسته است که مسئول صندوق طبق هدف آن، نسبت به حل کردن مشکل اعضا اهتمام بورزد، آن‌ها را معطل نکند و با روی خوش پاسخگوی آنان باشد.
5_حفظ حرمت اشخاص هنگام دادن قرض‌الحسنه
ممکن است فردی که قرض‌الحسنه می‌گیرد احساس خجالت و حقارت کند. شایسته است که صندوقدار به شکلی با اعضا برخورد کند که از گرفتن وام احساس بدی نکنند. قرض‌الحسنه برای خیر رساندن به افراد جامعه است. هرگونه بی‌احترامی و بی‌ادبی عملا با هدف صندوق در تضاد است.
6_توجه به امانتدار بودن متقاضی
مسئول یا مسئولان صندوق باید توجه داشته باشند که فرد وام‌گیرنده خوش‌حساب باشد. همچنین اگر فرد قبلا وامی دریافت کرده باید اقساط آن را به شکل کامل پرداخت کرده باشد. اگر نسبت به بازگشت پول توسط فردی که تقاضای وام کرده شک دارید، بهتر است تا قبل از اطمینان کامل از امانتدار بودن درخواست دهنده، وامی پرداخت نکنید.
7_تساوی بین مراجعه کنندگان برای دریافت قرض‌الحسنه
در صندوق قرض‌الحسنه افراد هم‌سطح و هم‌شان هستند. فرقی نمی‌کند شما با چه کسی صمیمی‌تر هستید یا کدام یک از اعضای فامیل به شما نزدیک‌تر است. مسئول صندوق باید نسبت به تعلق وام به همه اطمینان حاصل کند. اگر صندوق قرعه‌کشی است، حتما باید وام به کسی تعلق بگیرد که قرعه به نام او افتاده نه فردی دیگر. صندوقدار باید قرعه‌کشی را عادلانه انجام دهد و از هرگونه تقلب دوری کند.
8_ یافتن پول اضافه در صندوق
ممکن است فردی تصادفی پول بیشتری پرداخت کرده باشد. اگر مسئول صندوق به چنین مشکلی برخورد باید به همهی اعضا اعلام کند تا فردی که پول بیشتری پرداخت کرده پیدا شود. در صورت پیدا نشدن صاحب پول، پول باید یکسال نزد افراد مسئول باقی بماند و در نهایت اگر باز هم مالک پیدا نشد، آن مبلغ به مستمند داده شود.
برای آگاهی از دیگر مزیت‌های اقتصادی قرض‌الحسنه در جامعه می‌‌توانید مقاله “ آثار اقتصادی قرض‌الحسنه بر جامعه‌ی اسلامی” را مطالعه کنید.
نرم‌افزار همیان بسیاری از این مسئولیت‌ها را برای مدیر صندوق راحت کرده. یکی از مزیت‌های این برنامه، شفافیت اطلاعات برای همهی اعضای صندوق است. در صندوق‌های همیان همهی اعضا می‌توانند از پرداخت افراد دیگر مطلع شوند. همه می‌توانند ببینند چه کسی وام دریافت کرده و چه زمان هر قسط خود را پرداخت می‌کند. همچنین همه می‌توانند ببینند که هر فرد چه میزان سهم واریز می‌کند.
علاوه بر آن، مدیر صندوق به راحتی می‌تواند پرداخت‌های همه‌اعضا را پیگیری کند.